Dilbilimcilere şöyle bir soruyu sorarak başlamak isterim makaleye: “Yeryüzündeki gelmiş geçmiş dillerin kelime haznelerinin değişim oranı hakkında bir çalışma var mı?” Bunu merak ediyorum çünkü konuştuğumuz Türkçe ve Hollandaca dillerinin örneğin son 60 yılına bakıldığında, gerek sözlü ve gerekse yazılı dilde ben Türkçede çok ciddi farklar görüyorum. Öyle fazla bilimsel araştırma yapmaya pek de gerek yok. Sadece her iki dilde de siyah beyaz döneme ait film, röportaj ya da gazete haberlerine bakacak olursanız Türkçeyi konuşan 2000+ kuşağının bir çok kelimeyi hiç duymadığına şahit olabilirsiniz.
Bir kaç örnek verelim:
mühim=önemli
tevkif=tutuklu
mütehassız=etkileyici
hazin=üzüntü verici
istisna=hariç
itimat=güven
harb=savaş
Bu liste uzayıp gider.
Herkesin malumu; Türkçeye sonradan eklenen bazı kelimeleri iki kategoriye ayırabiliriz. İdeolojik nedenlerle Arapça ve Farsçadan geçen kelimelerin yerine bile isteye hatta ısrarla, inadına yeni kelimeler kullanıldığı dönem ve bu dönem hala devam ediyor. Diğer kategori ise görünmeyen, elle tutulmayan ama her alan ve ülkede kendini belli eden kültürel etki ve psikolojik farklı olma çabası. İkinci kategoriden İngilizce konuşmayan bir çok toplum ‘muzdarip’, hatta bazıları ‘mütehassıs.’
Gerek Hollanda’dan ve gerekse Türkiye’den bir kaç örnek:
inovasyon-inovatie = yenilik – vernieuwing
flabbergasted = şaşırdım
volüm = ses
backstage = arkaplan
uberhaupt = hiç
fastfood = abur cubur
karamelize = şekeri eritme
transformatie = dönüştürme
Sadece Youtube’a girsek ve bazı Hollandalı – Türkiyeli influencer (etki gücü yüksek) kişilerin nasıl konuştuklarına kulak kesilseniz her ikisinin de özellikle İngilizce kelimeleri seçtiklerine şahit olursunuz. O zaman da fazla flabbergasted olmanıza pek gerek yok, because herkes böyle konuşuyor artık.
Peki neden? Oldum olası bazı tip insanlar, herkesin kullanmadığı kavramları bilerek kullanma ihtiyacı duyuyorlar. Bunun altında yatan sebep; kendini farklı konumlandırma isteğinden kaynaklanıyor olabilir. Peki siz farklı olunca ne olacaksınız? Birileri sizi daha bilgili görecek. Böyle görünce de belki cazibeniz artacak ve daha çok ilgi göreceksiniz. Çünkü farklı olmak — ilgi görmek= insanın egosunu parlatır ve kendinizi çok önemli ve değerli hissedersiniz. Bunu da elde etmek için sürekli bir imaj yenileme telaşına girebilirsiniz, çünkü BAŞKALARININ SİZİN HAKKINIZDA NE DÜŞÜNDÜĞÜ SİZİN İÇİN ÇOK ÖNEMLİ.
Konu dilden nerelere geldi aman ya Rabbim:) Size bir kaç örnek daha vereyim.
Hiç düşündünüz mü, bazı insanlar neden “Korona” demez de “Kovid” der? E herkes “Korona” diyor da ondan:) Sen “Korona” deme, “Kovid” de, farklı ol, sıradan, tekdüze ve basit olma. Kovid kelimesi bunu başarıyor işte. 5 harfli bir kelimenin ne haltlar karıştırabildiğini görebiliyor musunuz?:)
Buna benzer bir başka örnek daha var: Sokak röportajı yaparken gencin birine “neye inandığını?” sordular. O da ‘ben agnostum’
dedi. Yaşı belki 20-22 arası. O yüzden bana Korona değil de Kovid demek gibi geliyor böyle bir gencin ‘agnostum’ demesi. Bu cümleyi Lesley Hazleton kullandığı zaman bana anlamlı geliyor. Ama be hey genç arkadaşım sen “agnost” deyince olmuyor. Çünkü yüzünde, karşındaki muhatabının mimiklerine dikkatlice bakışını seziyorum: ‘Hah şimdi öyle bir kelime kullandım ki, iddiaya girerim, hayatında ilk defa duydun bu kelimeyi.’ Ne haz verici değil mi? Hem karşınızdakini engelliyorsunuz, hem de kendinizi bilge bir yere oturtup, yani kaide hâline getirip tepeden bakabiliyorsunuz.
Vel hasıl kelam ne oldu, özetle oldu ve ben de şunu söylüyorum: Dil konusunda yeni kelimelerde ısrarcı olmayı, yüzyıllardır akıp giden bir nehir yatağını değiştirmek için uğraşmaya benzetiyorum. Örneğin Osmanlı döneminden cedid kelimesini aldınız zorla yerine yeni kelimesini getirdiniz. E şimdi onun yerine inove etme kelimesini sırf size ‘himmm, ne güzel yabancı kelimeler kullanıyor’ diyecekler diye ikinci bir heba etme furyasını görüyoruz. Hem Hollanda’da hem de Türkiye’de.
Ne olacak bu dillerin hâli? Tekrar Babil kulesine dönsek de resetlesek mi, sıfırlasak mı yoksa format mı atsak mütemadiyen.
Ergün Madak —◄◄