Maccabi Tel Aviv ile Hollanda takımı Ajax arasında oynanan Avrupa Ligi maçı öncesinde Amsterdam’da ortaya çıkan olaylar bir kez daha antisemitizm meselesini gündeme getirmiştir. Olayların oluş biçimi ve karakteri bizim konumuz olmayacaktır, ancak Avrupa’da ve dünyada antisemitizmin yükseliş sebepleri üzerinde durmak istiyoruz. Özellikle Batı’da İslam kültürü ile antisemitizm arasında varsayılan ilişkiyi kısaca ele almak istiyoruz.
Her şeyden önce şunu söyleyerek başlayalım: Antisemitizm kavramının biri dar, diğeri geniş iki anlamı bulunmaktadır. Dar anlamıyla antisemitizm Yahudilere yönelik ayrımcılık eylemleri ve nefret söylemlerini ifade etmektedir. Bugüne kadar kabul edilen bu anlam, bazı Yahudi kuruluşları tarafından iyice genişletilmiştir. Sözgelimi Hollanda’da faaliyet gösteren “İsrail Enformasyon ve Dokümantasyon Merkezi” (CIDI) İsrail’e yönelik eleştirileri bile bu kapsamda değerlendirmektedir.
Kurumun tanımında olduğu kadar kayıt altına aldığı ve tepki verdiği olaylarda da bu çok geniş kapsamlı antisemitizm tanımını esas almaktadır. Sözgelimi Hollanda’da İslami tandanslı bir yerel partinin sözcüsünün Siyonizm hakkında yazdığı bir sosyal medya mesajı antisemitizm olarak tanımlanmıştır. Böylesine geniş bir tanım, neredeyse her Yahudi’ye, Yahudi kuruluşlarına ve İsrail devletine karşı olan olayı antisemitizm olarak nitelemektedir.
Kanaatimize göre antisemitizm, azınlık olarak dünyanın farklı ülkelerinde yaşayan Yahudilere karşı, ırksal ve dinsel temele dayalı bir ayrımcılık türüdür. Antisemitizm, hem ırksal hem de dinsel bir kimliği esas alır. Çünkü Yahudiler hem etnik ve ırksal bir grup hem de dinsel bir gruptur. Etnisite ve dinin iç içe geçtiği bu grupta, bu iki kimliği birbirinden ayırt etmek zordur. Elbette bu ayrımcılığın temelinde Yahudi ırkına duyulan nefret ve düşmanlık yatmaktadır.
Siyonizme ve bu ideolojinin ürünü olan İsrail devletine yönelik eleştiri ve saldırılar, antisemitizm olarak nitelenemez. Çünkü
Siyonizm 19. yüzyılda Theodor Herzl tarafından geliştirilmiş milliyetçi bir ideolojidir. Bu ideolojiye ve İsrail devletine yönelik eleştiriler, tıpkı komünizm ya da faşizm gibi ideolojilere ve bunları temsil eden devletlere karşı eleştiriler türünden görülmelidir. İdeoloji, devlet ve siyaset eleştirisi, hiçbir zaman ırkçılık veya ayrımcılık olarak görülemez. Görülmesi durumunda, başka devletlere ve resmî ideolojilerine yönelik eleştirileri de aynı kapsama koymak gerekecektir. Bu ise, aklıselim hiçbir kimsenin kabul edebileceği bir şey değildir.
Siyonist kişi ve kuruluşların, antisemitizmi böyle geniş bir şekilde tanımlamalarının arkasında kendilerini bir dokunulmazlık zırhına bürüme ve rahat hareket etme arzusu yatmaktadır. Ayrıca İsrail devletinin Filistinlilere ve Arap halkına karşı yaptığı baskı ve zulümleri meşrulaştırma gayreti bulunmaktadır. Açıktır ki, bu antisemitizmin istismarından başka bir şey değildir.
Son bir yıl içinde dünyada antisemitizmin artmasının iki önemli sebebi bulunmaktadır: Birincisi, tamamen yapay olarak anti-siyonist söylemler ve İsrail’in politikalarına karşı eleştiriler antisemitizm kapsamında görüldüğü için artırılmıştır. Bu geniş tanıma bağlı artışın dışında onun kadar önemli olan bir başka nokta, bizatihi Siyonist İsrail hükûmetinin bölgede yaptığı soykırım ve vahşet, Yahudilere karşı nefreti körüklemektedir. Başka bir ifadeyle Yahudilere karşı ayrımcı ve kalıpyargısal tepkiler, tamamen CIDI gibi bazı Yahudi kuruluşların ve İsrail devletinin işgalci ve soykırımcı politikalarından kaynaklanmaktadır.
Müslüman dünyadaki antisemitizme gelince, bu dünyada Hristiyanlık dünyasındaki antisemitizme benzer bir olgu hiçbir zaman rastlanmamıştır. Sebebi ise basittir: Yahudilik, İslam’dan ziyade Hristiyanlığın doğuş sancıları sırasında önemli bir faktör olmuş ve Hristiyanlık teolojik temelli bir antisemitizm doğurmuştur. Hristiyanlara göre Yahudiler Tanrı’nın oğlu olan İsa’yı katletmiş bir millettir. Bu teolojik temelli antisemitizm, 19. yüzyıldan itibaren ırksal bir temele de dayandırılmıştır. Çünkü Avrupa modern zamanlarda insanları din temelinde değil, ırk faktörü temelinde sınıflandırmaya ve ötekileştirmeye başlamıştır. Bu bağlamda sadece Yahudiler değil, aynı ırka (semitik) mensup Araplara da yönelik bir ırkçı tavır ortaya çıkmıştır.
Geleneksel Müslüman dünyanın Yahudiler karşısında ne kadar “hoşgörülü” olup olmadığı konusunda Yahudi asıllı ve Ortadoğu uzmanı olan Bernard Lewis’in “İslam Dünyasında Yahudiler” adlı kitabı oldukça aydınlatıcıdır. Lewis Müslüman dünyadaki Yahudiler ve Hristiyanlarla ilgili olarak şöyle bir değerlendirme yapmaktadır: “Ayrımcılık her zaman varolmuş; sürekli ve aslında zorunlu, sisteme içkin bir durumdur; hukukta ve uygulamada kurumsallaşmıştır. Zulüm, yani şiddet kullanılması ve fiili baskı uygulanması ise nadir görülen ve tipik olmayan bir durumdur. Müslüman yönetimi altında bulunan Yahudiler ve Hıristiyanlar normalde imanları uğruna şehit olmak zorunda bırakılmamış, Müslümanlardan geri alınan İspanya’da Müslüman ve Yahudilere yapıldığı gibi sürgün, din değiştirme ya da ölüm arasında seçim yapmaya mecbur edilmemişlerdir.” (İslam Dünyasında Yahudiler, Sh. 17, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1996)
Bu cümleler İslam dünyası ile Hristiyan dünyası arasındaki farkı ortaya koymak bakımından önemli olsa da, “sisteme içkin ayrımcılık” ifadesi tartışmaya açıktır. Çünkü geleneksel dönemde farklı dinler ve kültürler arasında eşitlik paradigması değil, farklılık paradigması geçerlidir. Bu paradigmaya göre sosyo-kültürel farklılıklara göre hukuksal farklılıklar genel kabul görmektedir. İslam hukuku, Hristiyan ve Yahudileri “Ehli Kitap” kapsamında değerlendirmiş ve temel haklarını her zaman korumuştur. Hak ihlalleri genel bir kural olmaktan ziyade istisnadır ve hatta hak ihlalleri azınlıklarla da sınırlı değildir.
Lewis, antisemitizmin Müslüman ülkelere girişini 19. yüzyılda Batı’da meydana gelen değişmelere bağlamaktadır. Yani burada Müslüman hoşgörüsüzlüğünü yaratan faktörlerden biri olarak “dış ilişkileri” sorumlu tutmaktadır. “Batı nüfuzu –sadece zimmet kurumunu bozarak, böylelikle de zımmileri Müslüman çoğunluğun husumetine açık bırakarak değil, aynı zamanda bu husumet için yeni teoriler ve ifade biçimleri de yaratmak suretiyle- pek çok bakımdan İslam Yahudilerinin çöküşünü hazırlamıştır. 19. yüzyıl sonlarından itibaren Avrupa nüfuzunun doğrudan bir sonucu olarak Müslümanlar arasında ilk kez hakkıyla anti-semitik denebilecek hareketler görülmüştür.”
Sözgelimi Zion Yaşlılar Protokolü’nün ilk Arapça çevirisi Kahire’de 1927 yılında yayınlanmıştır. Daha sonra bunu daha başka antisemitik yayınlar takip etmiştir. Kısacası, modern zamanlarda ortaya çıkan antisemitizmden önce Avrupa, sonra da İsrail sorumludur!
Kadir Canatan—◄◄
PROMOTIE VAN ANTISEMITISME!
De gebeurtenissen die in Amsterdam plaatsvonden voorafgaand aan de Europa League-wedstrijd tussen Maccabi Tel Aviv en het Nederlandse Ajax hebben de kwestie van antisemitisme opnieuw op de agenda gezet. Hoewel we niet ingaan op de specifieke aard en details van deze gebeurtenissen, willen we ons richten op de redenen voor de toename van antisemitisme in Europa en de wereld. We willen met name de veronderstelde relatie tussen de islamitische cultuur en antisemitisme in het Westen bespreken.
Laten we beginnen met het volgende: het concept antisemitisme heeft twee betekenissen, een nauwe en een brede. In enge zin verwijst antisemitisme naar discriminatie en haatdragende uitlatingen jegens joden. Deze algemeen aanvaarde betekenis is door sommige joodse organisaties verder uitgebreid. Het in Nederland opererende Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) evalueert bijvoorbeeld zelfs kritiek op Israël als antisemitisme. De definitie van antisemitisme door dit instituut, evenals de gebeurtenissen die het registreert en waarop het reageert, is gebaseerd op deze brede definitie van antisemitisme. Zo werd een bericht op sociale media over het zionisme, geschreven door een woordvoerder van een lokale islamitische partij in Nederland, als antisemitisme bestempeld. Een dergelijke brede definitie kwalificeert vrijwel elke actie tegen joden, joodse organisaties en de staat Israël als antisemitisme.
Naar onze mening is antisemitisme een vorm van discriminatie op basis van ras en religie jegens joden, die in vele landen als minderheid leven. Antisemitisme is gebaseerd op zowel raciale als religieuze identiteit, aangezien joden zowel een etnische/raciale groep als een religieuze gemeenschap vormen. In deze groep, waar etniciteit en religie sterk verweven zijn, zijn deze twee identiteiten moeilijk te scheiden. De basis van deze discriminatie ligt uiteraard in haat en vijandigheid jegens het joodse volk.
Kritiek op en aanvallen op het zionisme en de staat Israël, als product van deze ideologie, kunnen echter niet als antisemitisme worden beschouwd. Zionisme is een nationalistische ideologie die in de 19e eeuw door Theodor Herzl werd ontwikkeld. Kritiek op deze ideologie en op de staat Israël moet worden gezien als kritiek op ideologieën zoals communisme of fascisme, en de staten die deze vertegenwoordigen. Kritiek op een ideologie, staat of politiek beleid kan nooit worden beschouwd als racisme of discriminatie. Als dat wel het geval zou zijn, zou ook kritiek op andere staten en hun officiële ideologieën als zodanig moeten worden bestempeld. Dit is iets wat geen redelijk mens kan accepteren.
De reden waarom zionistische individuen en organisaties antisemitisme zo breed definiëren, is hun verlangen om zichzelf te beschermen en met immuniteit te handelen. Bovendien wordt geprobeerd de onderdrukking en wreedheden van de Israëlische staat tegen de Palestijnen en het Arabische volk te legitimeren. Het is duidelijk dat dit niets meer is dan een uitbuiting van antisemitisme.
Er zijn twee belangrijke redenen voor de toename van antisemitisme in de wereld in het afgelopen jaar. Ten eerste worden antizionistische uitlatingen en kritiek op het beleid van Israël vaak kunstmatig opgevat als antisemitisme, wat leidt tot een inflatie in de cijfers. Ten tweede wakkert de genocide en het onderdrukkende beleid van de zionistische regering in Israël de haat tegen joden aan. Met andere woorden, discriminerende en stereotiepe reacties jegens joden zijn grotendeels het gevolg van het invasieve en gewelddadige beleid van bepaalde joodse organisaties, zoals CIDI, en de staat Israël.
Wat betreft antisemitisme in de moslimwereld: hier is nooit een fenomeen geweest dat vergelijkbaar is met het antisemitisme in de christelijke wereld. De reden hiervoor is eenvoudig: het jodendom speelde een grote rol bij de geboorte van het christendom, maar niet bij de geboorte van de islam. Het christendom bracht een theologisch gebaseerd antisemitisme voort. Volgens christenen zijn joden de natie die Jezus, de zoon van God, heeft vermoord. Dit theologisch antisemitisme werd vanaf de 19e eeuw verder versterkt door raciale theorieën. In de moderne tijd begon Europa mensen niet langer te marginaliseren op basis van religie, maar op basis van ras. Deze trend leidde niet alleen tot racisme jegens joden, maar ook jegens Arabieren, die eveneens tot het Semitische ras behoren.
Het boek Joden in de islamitische wereld van Bernard Lewis, een autoriteit op het gebied van joodse geschiedenis en het Midden-Oosten, biedt een belangrijke analyse van de positie van joden in de traditionele moslimwereld. Lewis stelt:
“Discriminatie heeft altijd bestaan; het is een constante en inherent aan het systeem, geïnstitutionaliseerd in wet en praktijk. Wreedheid, dat wil zeggen het gebruik van geweld en daadwerkelijke druk, is zeldzaam en atypisch. Joden en christenen onder moslimregering werden normaal gesproken niet gedwongen martelaren te worden vanwege hun geloof, noch werden ze gedwongen te kiezen tussen ballingschap, bekering of de dood, zoals gebeurde met moslims en joden in Spanje, dat werd heroverd door de christenen.” (Joden in de islamitische wereld, p. 17, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 1996)
Hoewel deze uitspraak het verschil tussen de islamitische en christelijke wereld benadrukt, is de bewering dat “discriminatie inherent is aan het systeem” vatbaar voor discussie. In de traditionele periode overheerste namelijk een paradigma van verschil, en niet een paradigma van gelijkheid, tussen religies en culturen. Binnen dit paradigma werden juridische verschillen op basis van sociaal-culturele kenmerken geaccepteerd. De islamitische wetgeving beschouwde christenen en joden als Mensen van het Boek en beschermde hun fundamentele rechten. Schendingen van deze rechten waren eerder uitzonderingen dan regels, en zelfs dan betroffen ze niet uitsluitend minderheden.
Lewis schrijft de intrede van antisemitisme in moslimlanden toe aan veranderingen in het Westen in de 19e eeuw. Hij stelt:
“Westerse invloed heeft in veel opzichten de ondergang van het islamitische jodendom voorbereid – niet alleen door het instituut van dhimma te ontwrichten, waardoor de dhimmi’s werden blootgesteld aan de vijandigheid van de moslimmeerderheid, maar ook door nieuwe theorieën en uitdrukkingsvormen voor deze vijandigheid te introduceren. Vanaf het einde van de 19e eeuw ontstonden er, als direct gevolg van Europese invloed, voor het eerst bewegingen onder moslims die terecht antisemitisch genoemd kunnen worden.”
Bijvoorbeeld, de eerste Arabische vertaling van de Protocollen van de Wijzen van Zion verscheen in 1927 in Caïro, waarna meer antisemitische publicaties volgden.
Kortom, eerst Europa en daarna Israël dragen de verantwoordelijkheid voor het moderne antisemitisme!
Kadir CANATAN