Yazar, şair, gazeteci, avukat, öğretmen ve radyocu Şemsi Belli vefatının 25. yılında anılıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da seslendirdiği “Anayasso” şiirinin yazarı Şemsi Belli, yarım asırı geçkin edebiyat hayatında şiir, düz yazı, tiyatro, araştırma-inceleme, gezi ve anı gibi çeşitli alanlarda 34 kitap yayınladı.
Asıl adı “Şemsettin” olan çok yönlü yazar, 1925 yılında Malatya’nın Arguvan ilçesine bağlı Kızıluşağı Köyü’nde dünyaya geldi. İlkokula 1931’de Çarşı Mektebi’nde başlayan Belli, 1937’de Gazi Mektebi’nde ilk öğrenimini tamamladı.
İlk şiirini 1939’da “Maceralar Dünyası” adlı dergide, daha sonra da 1943’de Orhan Seyfi Orhon’un çıkardığı “Çınaraltı” dergisinde yayınlayan Belli, Malatya Lisesi’nin orta okulunu 1941’de bitirdi. Bu sürede Sümerbank Mensucat Fabrikası’nda üç ay işçilik yapan Belli, lise hayatına da aynı okulda başladı.
Bir süre Elazığ Lisesi’nde öğrenimine devam eden usta edebiyatçı, daha sonra geçiş yaptığı ve yatılı olarak okuduğu İstanbul Haydarpaşa Lisesi’nden 1947’de mezun oldu.
Şemsi Belli, Devlet Olgunluk Sınavı’nı 1948’de kazanarak, 1949’da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. 1954’te askerliğe giden Belli, 1956’da Ankara Yedek Subay Okulu’nda moral eğitimi subaylığı yaptı ve aynı yıl Ankara Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu.
– Gazeteciliğe 1944’te Malatya’da başladı
Gazetecilik mesleğine 1944’te Malatya’da yayınlanan Fırat gazetesiyle adım atan Şemsi Belli, 1945’te Malatya’da Özel İdare’de üç ay memurluk yaptı. Usta edebiyatçı, ilk şiir kitabı “Köy Akşamları”nı da aynı yıl Malatya’da yayınlandı.
Belli, Malatya’da “Doğu”, Sivas’ta da yayınlanan “Ülke” gazetelerinde de bir süre mesleğini sürdürdükten sonra 1946’da “Vakit” ve “Ulus” gazetelerinin Malatya muhabiri, 1947’de de Cumhuriyet gazetesinin bölge temsilciliğini üstlendi.
Aynı dönem “Kervan” ve “Çadır” adlı edebiyat dergileri çıkaran Belli, ikinci kitabı “Bahar Şarkısı”nı 1949’da Sivas’ta okurlarla buluşturdu. Belli, daha sonra Ankara’ya yerleşerek, İstanbul’da çıkan “Herhafta” dergisine röportajlar hazırladı ve bu dergi adına Suriye, Lübnan ve Mısır’a seyahatlar etti. Yazar, bu gezilerin notlarını “Çöl Mektupları” adıyla aynı gazetede okurların beğenisine sundu.
Şemsi Belli, aktif gazetecilik hayatı boyunca ayrıca Ankara ve İstanbul’da yayınlanan “Son Haber”, “Hürses”, “Hergün”, “Her Hafta”, “Hafta”, “Yıldız”, “Vatan”, “Akşam”, “Yeni Sabah”, “Gece Postası”, “Hayat”, “İstiklal”, “Türkiye”, “Zafer”, “Dünya”, “Medeniyet”, “Son Havadis”, “Milliyet”, “Yeni İstanbul”, “Hürriyet” ve “Cumhuriyet” gazetelerinde yazar, bölge temsilciliği ve istihbarat şefi olarak görev yaptı.
– 1967’de siyasete adım attı
“Akbaba”, “Pardon” ve “Papağan” mizah dergilerinde de yazıları yayınlanan Belli, bir taraftan edebiyat çalışmalarına da ara vermeyerek, üçüncü şiir kitabı “Başşehir Sokağı”nın ilk basımını 1957’de gerçekleştirdi.
Şemsi Belli, öğretmenlik mesleğine de 1957’de Ankara Cebeci Ortaokulu’nda başladı. 1958’de Ankara Kurtuluş Lisesi’nde, 1962’de İstanbul Vefa Lisesi’nde, 1963’de de İstanbul Kız Lisesi’nde edebiyat öğretmeni olarak görev yapan Belli, bu mesleğe daha sonra bir süre Çapa Öğretmen Okulu’nda ve 1988’de Ankara Gazetecilik Yüksek Okulu’nun Sosyoloji Kürsüsü’nde devam etti.
Gülsen Tümer’le 1958 yılında evlenen usta yazarın bu evlilikten Orhan (1960), Bengü (1961) ve Yağmur (1966) adlı üç oğlu dünyaya geldi.
Siyasete ise 1967’de adım atan Belli, Birlik Partisi’nin İstanbul Kadıköy İlçe Başkanlığı ve genel sekreterliği görevinde bulundu. 1968 yerel seçimlerinde Ankara Belediye Meclisi üyeliğine seçilen Belli, 1969 genel milletvekili seçimlerinde Adana milletvekili adayı oldu, ancak kazanamadı.
– Televizyon ve radyo programcılığı yaptı
Şemsi Belli, 1970-1980 yıllarında Ankara’da “Memleket”, 1975-1985’te İstanbul’da 2 bin 383 sayı olmak üzere “Son Posta” adlı gazeteyi çıkardı.
Bir süre televizyon ve radyo programları da hazırlayan Belli, 1953-1960 yıllarında Ankara Radyosu’nda “Adım Adım Anadolu”, “Kırk Gözlü Heybe” ve “İçimizden Biri”, 1959-1960 yıllarında da Kıbrıs Radyo’sunda “Adım Adım Türkiye” programını yaptı.
Belli, 1988-1989 yıllarında TRT’nin televizyon kanalında “Şiir Bahçesi” adlı programı hazırladı. 1989-1994’te Belli, “Şair Defteri” dergisini edebiyat severlerle buluşturdu.
– “Anayasso” adlı şiiri ile 1968’te büyük bir üne kavuştu
İlk dönem şiirlerini aşık edebiyatı formlarında yazarken, daha sonraki eserlerini Orhan Veli etkisinde yenilikçi şiir formunda serbest nazım tekniğinden yararlanarak kaleme alan Belli, Doğu Anadolu insanının sorunlarını başarı ile yansıttığı ve daha sonra beş perdelik oyun olarak tiyatroya da uyarlanan “Anayasso” adlı şiiri ile 1968’te büyük bir üne kavuştu.
Belli’nin “Öksüz” adıyla sinemaya da uyarlanan, Hakkari’de Zap Suyu’nun kıyısında yaşayan ve tel gererek tehlike içinde suyun öte yanına geçmek zorunda olan insanların çaresizliğini anlatan “Anayasso” adlı şiiri, ilk defa 15 Mart 1968 tarihli Savaş Gazetesi’nin bir haberinde bahsedildi.
Dönemin Milliyet gazetesi köşe yazarı Hasan Pulur, 3 Nisan 1968’de şiiri haber yaparak şairini aramaya başladı. Boğaz Köprüsü inşası hakkında tartışmaların sürdüğü bir dönemde Zap Suyu’nu tel üzerinde geçen insanların çilesini şiir yoluyla öğrenmek toplumda büyük yankı oluşturdu.
– Cumhurbaşkanı Erdoğan da seslendirmişti
Selda Bağcan ile Moğollar topluluğu da “Anayasso” adlı şiire, 1971’de yayınladıkları “Türkülerimiz-1” albümünde yer verdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da başbakanlık yaptığı 2014’te AK Parti grup toplantısında yaptığı konuşmada, Belli’nin “Anayasso” adlı şiirinden alıntı yaparak, geçmiş iktidarların icraatlarını anlatmıştı.
– Eserleri birçok dile çevrildi
Şiirlerinde ve yazı hayatında Meftun Deliçay, Dağların Çocuğu, Kenan Şinasi, Hüseyin Aladağ, Kerem Deliduman, Şemsettin Şeyho, Çetin Çalıkuşu, Sibel Meliş, Bovi Bengo gibi mahlas isimler kullanan usta şairin şiirlerinden bazıları, İngilizceye, Fransızcaya, Arapçaya ve Azerbaycan Türkçe’sine çevrildi.
Kendisine has bir lirizmin temsilcisi olan Şemsi Belli, mizah ve halk söyleyişinin ön planda yer aldığı şiirlerinde aşk, hasret ve gençlik temaları üzerinde yoğunlaştı. Nükteli, iğneli, hicivli şiirlere de yönelen şairin siyasi konulara eğilen eserleri, edebiyat dünyasında büyük ses getirdi.
Belli’nin aynı zamanda birçok şiiri ünlü bestekar ve yorumcular tarafından seslendirilerek, halk tarafından beğeniyle dinlenildi.
“Bir Yangının Külü” adlı ünlü şarkının da söz yazarı olan Belli’nin şiirleri, Alaeddin Şensoy, Muzaffer İlkar, Selahattin İnal, Bilge Özgen, Ömür Göksel ve Ferdi Tayfur gibi ünlü isimler tarafından bestelenerek, aralarında Selda Bağcan, Candan Erçetin ve Fatih Erkoç’un bulunduğu sanatçılar tarafından seslendirildi.
– Birçok ülkeye seyahat ederek, gezi yazıları kaleme aldı
Bir süre serbest avukatlık da yapan Şemsi Belli’nin 1953’te Falih Rıfkı Atay’ın İstanbul’da çıkardığı “Dünya” gazetesinde “20. Asrın Garip Aşkı” adlı yazı dizisi, Behçet Cemal tarafından çevrilerek, Almanya’da çıkarılan “Weltbild” ve “Munsher İlustrıate” adlı dergilerde yayımlandı. Aynı yazı dizisi, Pertev Naili Boratav’ın Fransızcaya çevirisiyle Helsinki Folklor Akademisi tarafından bir kitap halinde basıldı.
Şemsi Belli’nin, Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Atadan’la yaptığı bir dizi röportajın sonucu olarak ortaya çıkan “Ağabeyim Mustafa Kemal” adlı kitabı da İngiliz tarihçi Lord Kinross’un “Atatürk-Bir Milletin Yeniden Doğuşu” adlı yapıtının önemli kaynaklarından biri oldu. Kitabın bir bölümü daha sonra İngilizce’ye ve Urduca’ya da tercüme edilerek yayımlandı.
Usta edebiyatçı, 1959’da Kıbrıs’a gittiği dönemde de “Yavru Vatandan Notlar” ve “Cumhuriyetin Eşiğinde Kıbrıs” adlı yapıtlarını kaleme aldı. Belli, 1969’da dönemin Romanya Devlet Başkanı Nikolei Çavuşesku’nun çağrısıyla Romanya’ya, daha sonra Avusturya ile Almanya’ya, 1975’te İtalya, Fransa ve İspanya’ya, 1979’da da Malta, Tunus ve Yunanistan’a seyahat etti.
Irak’ta 1989’da yapılan Uluslararası Şiir Festivali’nde de Türkiye’den çağrılan beş şair ve dört gazeteci arasında yer alan Şemsi Belli, 1992’de Azerbaycan Yazarlar Birliği’nin davetlisi oldu ve Azerbaycan notlarını ağustos 1992 sayısından başlayarak dört sayı boyunca Şiir Defteri’nde yayımladı.
Hayatı boyunca şiir ve düz yazının yanı sıra tiyatro, araştırma-inceleme, gezi ve anı gibi çeşitli alanlarda da eserler veren usta edebiyatçı, 11 Ekim 1995’te geçirdiği bir kalp krizi sonucu İstanbul’da hayatını kaybetti ve Karaca Ahmet Mezarlığı’na defnedildi.
Usta edebiyatçının yarım asrı geçkin yazarlık hayatında kaleme aldığı toplam 34 eserinden bazıları şöyle:
“Güzçiçeği 1” (Mensur şiir – 1958) – “Bahar Güneşi” (şiir – 1959), “Uykusuz Trenler” (şiir – 1960), “Karpuz Dilimi” (şiir – 1961), “Öpme Beni Bu Akşam” (şiir – 1962), “Büyük Paydos” (anı – 1962), “Bir Yangının Külü” (şiir – 1974), “Tükenmez Kalem” (öykü – 1974), Ağa Kapısı (şiir – 1975), “Babıali- Babıadi / Türkiye’de Basın Rezaletleri” (araştırma, inceleme – 1988), “Atatürk’ün Aşk Hayatı” (araştırma, inceleme – 1988), “Zeydo Ağa” (tiyatro), “Fikriye” (araştırma, inceleme – 1995)
…
‘Anayasso’ şiirinin hikâyesi ne?
Başbakan’ın bugün alıntı yaptığı ‘Anayasso’ şiiri, köprüsü olmayan Zap Suyu’ndan bebeklerini hastaneye götürmek isteyen ailelerin acıklı hikâyesini anlatıyor
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın bugünkü konuşmasında alıntı yaptığı Şemsi Belli’nin “Anayasso” şiiri, köprüsüz Zap Suyu’nu kendi imkanlarıyla aşarak hasta bebeklerini hastaneye götürmeye çalışan aileleri anlatan hikâyesiyle dikkat çekiyor.
Başbakan Erdoğan, AKP grup toplantısında yaptığı konuşmada, Şemsi Belli’nin “Anayasso” adlı şiirinden alıntı yaptı.
Başbakan Erdoğan konuşmasının AKP iktidarının icraatlarını anlattığı bölümünde, “Anayasso” şiirinin “Şavata’tan Ankara’ya ses gitmiyor. Biz gitmeye kuvvetimiz hiç yetmiyor. Malımız yok. Yolumuz yok. Ankara’ya ses verecek dilimiz yok. Kanadımız yok, kolumuz yok. Bu ne biçim memlekettir oy?” dizelerine yer verdi.
Zap Suyu’nu aşarak hastaneye…
Şemsi Belli’nin Anayasso adlı şiiri, Hakkari’de Zap Suyu’nun kıyısında yaşayan ve tel gererek tehlike içinde suyun öte yanına geçmek zorunda olan insanların çaresizliğini anlatıyor.
Şiirden ilk defa 15 Mart 1968 tarihli Savaş Gazetesi’nin bir haberinde bahsedilmiş, haberde Trabzon Devrim Ocağı’nın kuruluşunun 6. yılında Attilla Aşut tarafından Anayasso adlı bir şiirin okunduğu, şiirin çok beğenildiği ancak şairinin bilinmediği belirtilmişti.
Dönemin Milliyet gazetesi köşe yazarı Hasan Pulur, 3 Nisan 1968’de şiiri haber yaparak şairini aramaya başladı. Boğaz Köprüsü inşası hakkında tartışmaların sürdüğü bir dönemde Zap Suyu’nu tel üzerinde geçen insanların çilesini şiir yoluyla öğrenmek toplumda büyük yankı doğurdu. Gazeteye şairin Şemsi Belli olduğuna dair haberler ulaştı. Bir gazete muhabiri kendisini bulup sorunca şairin Şemsi Belli olduğu ve şiirini ilk defa Anayasso dergisinde yayınladığı, sonra Hasan Pulur’a gönderdiği ortaya çıktı.
Selda Bağcan ve Moğollar şarkılaştırmıştı
Bu arada, Selda Bağcan ile Moğollar “Anayasso”ya 1971’de yayınladıkları “Türkülerimiz-1” albümünde yer verdi. Plakta şiirle ilgili, “Bu şarkı; Doğu Anadolu’nun daha da doğusunda Hakkâri dolaylarında, kış aylarında Zap Suyu adı verilen üstü köprüsüz deli dolu akar bir çayı geçerek hasta bebeklerini doktora ulaştırmak isteyen ve ceplerinde Türkiye Cumhuriyeti nüfus kağıdını taşıyan insanların, çocuklarını boz bulanık Zap Suyu’nun çağıltıları içinde yitirmenin öyküsüdür” ifadelerine yer verildi.
İşte o şiir
ANAYASO
Gul, gurban olduğum Hökümet Baba!
Baa bir alfabe veremez miydin?
Gara dağlar gar altında galanda
Ben gülmezem
Dil bilmezem
Şavata’dan Hakkari’ye yol bilmezem
Gurban olam, çaresi ne, hooy babooov?
Bebek yanir, bebek hasda, bebek ataş içinde
Ben fakiro,
Ben hakiro
Dohdor ilaç, çarşı bazar tam – takiro
Gurban olam bu ne işdir hooy babooov!
Çoçiğ ağliir, çoçiğ öliir, geçit vermiy Zap suyu
Parasizo,
Çaresizo
Ben halsizo, ben dilsizo, şeher uzah, yolsizo
Bu ne haldır, bu ne iştir hooy babooov!
Gara dağda, gar altında ufağ ufağ mezerler
Yeddi ceset hetim hetim Zap Suyunda yüzerler
Hökümata arz eylesem azarlar
Ben ketimo
Ben hetimo
Ben ne biçim vatandaşım hooy babooov?
Şavata’tan Angara’ya ses getmiir
Biz getmeğe guvvatımız hiç yetmiir
Malımız yoh
Yolumuz yoh
Angara’ya ses verecek dilimiz yoh
Ganadımız, golumuz yoh
Bu ne biçim memlekettir hooy babooov?
Yerin, yurdun adresesin bilmirem
Angara’da: Anayasso!
Ellerinden öpiy Hasso
Yap bize de iltimaso
Bu işin mümkini yoh mi hooy baboov?
Şemsi BELLİ
AA